"اشتغال زن از منظر اسلام و غرب "

نویسنده : عصمت سپهری

مقدمه :

انسان در هر وضع و موقعیت و صرف نظر از جنس ، نژاد ، رنگ و مانند آنها از یک سلسله حقوق برخوردار است . یکی از این حقوق حق اشتغال و کار است. بخشی از ماده ی 23 اعلامیه جهانی حقوق بشر دراین مورد مقرر داشته است که هر کسی حق دارد کار کند و کار خود را آزادانه انتخاب نماید . نیمی از افراد هر جامعه زنان هستند که می توانند در عرصه های مختلف جامعه مشارکت فعال داشته باشند . اشتغال زنان به شکل امروزی مساله ای جدید است . تحولات بسیاری طی دو سده اخیر در جهان رخ داد که موجب گرایش فزاینده زنان به اشتغال شد . بعد از انقلاب صنعتی و ایجاد کارخانه ها و کارگاه های مختلف ، سرمایه داران بدنبال نیروی کار ارزان بودند و زنان بهترین گزینه به حساب می آمدند .

ویل دورانت مورخ امریکایی دراین باره می نویسد:" زنان ، کارگران ارزان تری بودند و کارفرمایان ، آنان را بر مردان سرکش و گران قیمت ترجیح می دادند ..." هنوز هم بنابر گزارشهای مختلف ، زنان برای خدمات و نیروی زیادی که به کار می گیرند دستمزد کمتری دریافت می کنند .

در حال حاضر زندگی ماشینی و تحول صنعتی زنان را به گونه اسف باری دچار استثمار کارفرمایان کرده است . این گونه زندگی از طرفی آنها را با کارهای سنگین و طافت فرسا دچار ناراحتی جسمی نموده و از طرف دیگر با کشیدن زنان به محیط کار ، که اکثراً دارای شرایط مناسب نیستند ، آنها را از نظر اخلاقی ، در وضعیت های خطرناکی قرار داده است . متاسفانه این رویداد اغلب در کشورهای غربی به چشم می خورد که به شدت مدعی طرفداری از حقوق زنان و رفع تبعیض از ایشان اند . حضور و مشارکتِ برابرِ زنان در محیطهای کارِ بیرون از خانه و قرار گرفتن در کنار همکاران مرد، از جمله اهدافی است که همواره از سوی فمینیستها ترویج شده است. جوامع صنعتی غرب نیز در حرکتی هماهنگ، با نادیده انگاریِ تفاوت های فیزیکی و غریزی زنان و مردان، فرصت های مساوی و متعددی برای اشتغال زنان ، حتی در کارهایی مانند کارگری ، نظافت ، معدن، بنّایی، ارتش و ... که تا پیش از این به مردان اختصاص داشت ، فراهم آوردند. اما نادیده گرفتن تفاوتهای زن و مرد ، معادله را به نفع مردان و به ضرر زنان تغییر داد. قدرت برتر جسمانی و تمایلات شدید غریزیِ مردان از یک سو، و زیبایی و ضعف جسمانی زنان در مقایسه با مردان از سوی دیگر، موجب شد اذیت و آزار زنان از سوی مردان در محیط کار به وقوع بپیوندد.

رویکرد غرب به کار و اشتغال ، مبتنی بر سوددهی بیشتر است. انسان غربی تا زمانی مورد احترام است که حامل سود و خدمت بیشتر به جامعه سرمایه داری باشد . زنان نیز از این دیدگاه خارج نیستند . از دیدگاه فمینیسم غربی یکی از اصول برابری زن و مرد داشتن شغل خارج از خانه برای زن است و اگر زنی خانه دار باشد، عقب افتاده تلقی می شود . متاسفانه از نگاه غرب زنان باید نقش های مادری و همسری خود را قربانی نقش های اجتماعی کنند . جسیکا اندرسون (Anderson Jessica ) پزشک متخصص زنان در این باره می گوید :" شغل ، بخشی از زندگی است نه همه ی آن و وظیفه ی اصلی زن ، تربیت فرزند است. ولی فرهنگ مصرفی غرب ، اصل را بر اشتغال زن در بیرون از خانه گذاشته است و ایفای وظیفه ی مادری را امری حاشیه ای و جنبی قلمداد کرده است . ادامه این روند باعث فشار روز افزون روحی و روانی بر زنان و مادران جوامع غربی گردیده است ."

اما اسلام آخرین و کامل ترین دین آسمانی در زمینه اشتغال زنان نظرات جامع و مترقی دارد. پس از ظهور اسلام ، تغییرات وسیعی در همه ارکان جامعه پدید آمد که یکی از این تغییرات حضور زنان در فعالیتهای سیاسی - اجتماعی و داشتن شغل در جامعه بود .

در اسلام از نظر حقوق انسانی میان زن و مرد مساوات برقرار است و هیچ گونه امتیازی برای مردان نسبت به زنان در نظر گرفته نشده است . دین مبین اسلام ضمن پذیرفتن حضور اقتصادی زنان در جامعه و تاکید بر حق مالکیت آنان، از مردان خواسته تا تامین مالی آنها را برعهده بگیرند تا بانوان بتوانند با خیالی آسوده به مسئولیتهای خود در منزل بپردازند. براین اساس ، زن نیازی به کار خارج از خانه ندارد و اشتغال برای او یک عمل انتخابی و اختیاری است . بنابراین از نظر اسلام ، زنان می توانند آزادانه زندگی نمایند و هر شغل مشروعی را که بخواهند ، انتخاب کنند .

از نگاه اسلام زنان حق دارند علاوه بر نقش های خانوادگی ، همسری و مادری به نقش های اجتماعی و فعالیت های اقتصادی نیز بپردازند . اما این نقش ها نباید به نقش های اصلی زنان که همسری و مادری است ،آسیب وارد کند . آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در این باره می فرمایند :" اسلام با کار کردن زن موافق است ، بلکه کار را تا آن جا که مزاحم با شغل اساسی و مهم ترین شغل او ، یعنی تربیت فرزند و حفظ خانواده نباشد ، شاید لازم هم می داند . یک کشور نمی تواند از نیروی کار زنان در عرصه های مختلف بی نیاز باشد. اما این کار نباید با کرامت و ارزش معنوی و انسانی زن منافات داشته باشد . .." پس اسلام کار زن را محترم شمرده است و مرد حق ندارد که زن را به انجام کاری درداخل یا خارج منزل مجبور نماید . مفهوم این سخن آن است که کار زن درمنزل هم بدون مزد نیست . بنابراین خانه داری از وظایف الزامی زن نیست ، بلکه کار داوطلبانه و از روی احساس مشارکت در زندگی زناشویی است .

بر اساس آموزه های اسلام، در واگذاری مشاغل بایست به نکات مهمی چون مصلحت جامعه و خانواده ، شرایط و مصالح فردی و اولویت ها در واگذاری کار به اشخاص توجه شود . دین اسلام از حامیان تساوی حقوق زنان و مردان است ، اما نه به آن معنا که در غرب رواج دارد. بلکه منظور اسلام اختصاص کار هماهنگ با طبیعت و ویژگیهای روحی و جسمی زن است . زیرا واگذاری دسته ای از مشاغل سخت و زیان آور به زنان ، با مصالح فردی و اجتماعی و خانوادگی آنها سازگاری ندارد .

خانم نانسی لی دموس ( Nancy Leigh DeMoss ) نویسنده آمریکایی می نویسد :" تحریک زنان برای احساس نارضایتی از خانه داری و از خانه بیرون کشیدن آنها به بهانه رضایتمندی بیشتر ، نتیجه ای جز استرس بیش از اندازه برای آنان نداشته است و بسیاری از زنان دیگر نمی توانند بدون کمک روان شناسان و داروها زندگی کنند . زنانی که همواره از جایی به جای دیگر می روند و از حرفه ای به حرفه ی دیگر می پردازند ، بیشتر گرفتار روابط غیر اخلاقی و ... می شوند . "

تفاوت شغلی زنان و مردان غیر از تفاوت حقوقی آنان است. از نظر اسلام زن ومرد دارای حقوق مساوی هستند . به عنوان نمونه، در تاریخ اسلام حضرت زهرا (س ) و حضرت علی (ع ) در درجات بسیار بالای معنوی هستند و تنها با یکدیگر تفاوت شغلی دارند . کارهای بیرون منزل ، شغل حضرت علی (ع ) است و کارهای داخل منزل ، شغل حضرت زهرا (س ) است .

انسانها از نظر علم و استعداد و قدرت بدنی با یکدیگر تفاوت دارند و به این دلیل خداوند شغل معینی به هر کدام واگذار کرده است . این تفاوت مربوط به خلقت زن و مرد است و چیزی که مربوط به خلقت باشد با تربیت قابل تغییر نیست .

یکی از نقشهای اصلی زن ، نقش مادری اوست . بهترین مکان تربیت کودک در آغوش پر مهر و محبت مادر است . تلاش جامعه سرمایه داری این است که به بهانه اشتغال ، زن را از نقش های اصلی خود جدا کند تا بهتر بتواند در خدمت به جامعه سرمایه داری از زنان بهره کشی نماید.

ویلیام گاردنر (William Gardner ) نویسنده کانادایی در این باره معتقد است :" فمینیست ها هنوز پاسخی به این بحث که مهد کودک ها نمی توانند جای خانواده را بگیرند ، نداده اند . ...جنبش فمینیسم فقط بازتاب فرهنگی است که خود مدعی انتقاد به آن است . حقیقت فمینیسم انبوه زنان آشفته و خسته از کاری است که کودکان خود را به مهد کودک ها می سپارند... و به سوی شغل کم دستمزدی می شتابند که حتی به آن علاقه ندارند ."

حضرت آیت ا.. خامنه ای در باره نقش زنان در تربیت فرزند معتقدند :"... یکی از وظایف مهم زن ، عبارت از این است که فرزند را با عواطف ، با تربیت صحیح ، با دل دادن و رعایت و دقت ، آن چنان بار بیاورد که این موجود انسانی– چه دختر و چه پسر – وقتی بزرگ شد ، از لحاظ روحی ، یک انسان سالم ، بدون عقده ، بدون گرفتاری ، بدون احساس ذلت و بدون بدبختی ها و فلاکت ها و بلایایی که امروز نسل های جوان و نوجوان غربی در اروپا و امریکا به آن گرفتارند ، بار آمده باشد ."

بنابرآنچه گفته شد میتوان نتیجه گرفت که در اسلام کار وتلاش برای کسب روزی حلال ، اهمیت زیادی دارد و زنان نیز می توانند درکنار نقش های مادری و همسری خویش ، به فعالیت اقتصادی بپردازند و برای جامعه مثمر ثمر باشند .

منابع :

1- بیانات مقام معظم رهبری در سالروز ولادت حضرت فاطمه زهرا (س ) 25/9/1371 و 5/5/1384

2- دکتر .عظیم زاده اردبیلی . فائزه ، " مطالعه تطبیقی حقوق زنان از منظر اسلام و غرب "( حق مالکیت و اشتغال ) نشر مرکز امور زنان و خانواده ریاست جمهوری 1388

3- اسلاملو . نعیمه و همکاران ، " شعار برابری در تابوت صورتی " 1388